Wat de gemeente Ferwerderadeel betreft zijn de stukken van het Tuchthuis, het Huis van Korrektie en het Huis van Bewaring toegankelijk. Onderstaand vindt u de registers van inschrijving van deze archieven alsmede een beschrijving van wie, wat en wanneer gedaan heeft. De originele boeken zijn uitgebreider en geven in veel gevallen ook een beschrijving van de persoon zoals de kleur van de ogen, lengte, kaalheid, misvormingen, enz.
Zware overtredingen zult u in deze overzichten niet vinden, wel zwaargestraften in het overzicht van het Tuchthuis. Voor zware overtredingen dienen de registers van de Maison de Détention, de Huizen van Reklusie en Tuchtiging of de Strafgevangenissen geraadpleegd  te worden. In onderstaande registers gaat het dan ook voornamelijk om diefstal, burengerucht, belediging, mishandeling, bedelarij e.d.

Onderstaand vindt u aansluitend nog een aantal overzichten zoals een korte beschrijving van de gevangenis in Leeuwarden, inclusief plattegronden. Als gevolg van de bittere armoede zag menigeen zich gedwongen tot b.v. het opgraven van beenderen waarover u meer informatie vindt op onderhavige link. Daarnaast werden voorouders regelmatig - soms veelvuldig - opgepakt en veroordeeld voor openbare dronkenschap, reden waarom een rubriek omtrent het schenken van sterke drank werd opgenomen. Tot slot is een lijst toegevoegd van de veldwachters die verondersteld werden e.e.a. in goede banen te leiden.

Zijn dit nu alle Ferwerderadelers die ooit in dergelijke gestichten terecht zijn gekomen? Het antwoord hierop is: neen. Het gaat hier om degenen die in Leeuwarden zijn veroordeeld en die op het moment van de uitspraak woonachtig waren in Ferwerderadeel. "Oud"Ferwerderadelers en zij die elders zijn opgepakt en veroordeeld komen niet in deze overzichten voor.
Om een mogelijk volgende vraag ("wie kwam in welke gevangenis of gesticht terecht?") meteen maar te beantwoorden volgt hierbij een korte uitleg over de organisatie van het gevangeniswezen in de periode 1810 tot 1953. Dit is in drie periodes te verdelen:

Periode 1810 – 1821
In 1810 werd onder het Franse gezag een poging gewaagd om het gevangeniswezen te uniformeren. Als eerste kwam er het "maison d’Arrêt" waar degenen terecht kwamen die werden verdacht van een overtreding, maar waartegen nog geen vooronderzoek was opgestart. Werd men vervolgens in staat van beschuldiging gesteld dan werd men overgebracht naar het "Maison de Justice". Voor de goede orde en duidelijkheid: het betrof hier nog steeds verdachten. Volgde er een veroordeling dan werd men overgebracht naar het "Maison de Correction" voor lichtgestraften of het "Maison de Détention" voor de zwaargestraften.

Periode 1821 – 1886
Na de onafhankelijkheid werd eerst in 1820 een kommissie in het leven geroepen om het gevangeniswezen te reorganiseren. In 1821 werd besloten om de strafgestichten als volgt te verdelen:
- 1. Huizen van Korrektie, voor diegenen met een gevangenisstraf van tussen 4 maanden en 5 jaar.
- 2. Huizen van Reklusie en Tuchtiging, voor mannelijke veroordeelden.
- 3. Huizen van Militaire Detentie, voor gestrafte militairen.
Daarnaast werden nog gestichten in het leven geroepen welke waren "bepaaldelijk bestemd voor verzekerde bewaring der wegens misdaad of wanbedrijf beklaagde of beschuldigde personen". Dit waren de:
- 1. Huizen van Arrest
- 2. Huizen van Justitie
- 3. Provoosthuizen, voor militairen in voorarrest.
- 4. Huizen van Bewaring, voor personen met een gevangenisstraf van 1 tot 7 dagen.
In het Huis van Arrest zaten uitsluitend verdachten; naar het Huis van Justitie werd men overgebracht zodra iemand in staat van beschuldiging werd gesteld nadat er een "arrest tot terechtstelling" was uitgevaardigd. Vanaf 1842 werden hier ook "korrektioneel" veroordeelden met een straf tussen 3 en 6 maanden opgesloten.

Periode 1886 – 1953
In 1886 volgde wederom een herstructurering en kwam er een drietal gevangenissen, te weten:
- 1. Strafgevangenissen
- 2. Huizen van bewaring, in plaats van de huizen van Arrest en Justitie
- 3. Passantenhuizen
De strafgevangenissen werden verdeeld in gewone en in bijzondere. In de gewone gevangenis kwamen degenen die een straf van minder dan 5 jaar hadden (cellulaire opsluiting) en in de bijzondere kwamen de zwaargestraften terecht (eerste 5 jaar cellulair en vervolgens in een gemeenschap). De bijzondere strafgevangenis voor vrouwen stond in Gorinchem en die voor mannen in Leeuwarden.

Met dank aan Klaas Leen voor alle uren die hij heeft besteed aan dit onderwerp.