jan 232021
 

Het was 14 augustus 1856. Pieter Gooitsens Delstra van Terlune onder Kollum trok de deur achter zich dicht. Op naar het gemeentehuis van Kollum. De bijna 61-jarige koemelker ging trouwen. Zijn aanstaande vrouw was de 34-jarige Aafke Jans Triemstra. Op zich al een niet alledaags leeftijdsverschil. Maar er was nog iets opmerkelijks: Aafke haar moeder heette Stijntje Gooitsens Delstra. U voelt hem wellicht aankomen: Stijntje was de zus van Pieter. De oude koemelker trouwde dus met zijn nichtje (omkesizzer).

Speciale ontheffing van de koning

Kon dit vroeger zomaar? Het antwoord is nee. Al in 1586 publiceerden de Friese Staten een plakkaat waarin stond welke huwelijken verboden waren. Ouders niet met kinderen of kleinkinderen, broers niet met zussen, ‘oomen niet met hare nichten’ en ‘moeyen [tantes] niet met hare neven’. Het verbod gold overigens ook voor weduwnaars of weduwes met de broer of zus van hun overleden partner. In de negentiende eeuw was dat nog gelijk.

Pieter en Aafke vroegen speciale ontheffing voor deze wet. Bij Koninklijk Besluit van 19 juli 1856 werd hen deze dispensatie vergund. Niemand minder dan koning Willem III tekende op paleis Het Loo voor toestemming. Overigens kreeg deze koning later zelf het idee om de bloedeigen dochter van zijn zus te trouwen, maar anders dan bij Pieter kwam het bij hem niet tot een huwelijk.

Waarom wilden Pieter en Aafke nou perse met elkaar trouwen? En waarom kregen ze toestemming? Het antwoord is vrij simpel. Aafke was hoogzwanger van haar oom. Twee maanden na hun huwelijk beviel Aafke van een dochtertje. Echter, het kindje werd levenloos geboren. Wie weet als gevolg van inteelt. Een jaar later kwam wel een levensvatbaar kind ter wereld. Die baby werd Wieger genoemd. Vreemd genoeg niet vernoemd naar een opa, maar naar een oom.

Aafke was eerst huishoudster bij oom Pieter

Het beeld van Pieter als oude viespeuk ontstaat misschien snel. Maar laten we Aafke haar levensloop eens bekijken. Op haar 22ste trouwde ze met boerenknecht Anne Jochums Bouta uit Holwerd. In 1846 kreeg het stel een dochtertje, maar die overleed een jaar later. Op dat moment zat Anne in het tuchthuis. Waarom is niet duidelijk, maar hij moest jaren de bak in. Aafke stond er alleen voor. Scheiden was er nog niet bij. Waar moest ze als alleenstaande jonge getrouwde vrouw naar toe?

Gelukkig kon ze terecht bij haar kinderloze oom en tante. Een prima onderkomen, want ome Pieter kon doorgaan voor enigszins bemiddeld. Hij was koemelker en visser, bezat een huisje aan de Walddyk bij Terlune (nu Walddyk 5), tussen Oudwoude en Kollum, met 4,5 hectare omliggend land. Ook had hij een bescheiden veestapel. Aafke had het getroffen. En oom en tante evengoed, want zij hadden nu een jonge kracht voor het huishouden.

Ondertussen overleed Anne in het tuchthuis. Kort daarop stierf ook tante. In de jaren erna bleef Aafke bij ome Pieter. Blijkbaar konden ze het goed uithouden met z’n tweetjes. Uiteindelijk stelde Pieter zelfs een testament op waarin hij wenste ‘als eenige erfgenamen van alle mijne goederen mijne nicht Aafke Jans Triemstra, weduwe Anne Jogchums Bauta, als huishoudster thans bij wij inwonende, dochter van mijne wijlen zuster Stientje Gooitzens Delstra, onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat zij tot aan mijnen dood bij mij zal blijven wonen’. Gezien haar zwangerschap deelden ze niet lang daarna het bed. En even later moesten ze trouwen.

Hun huwelijk zal vast de nodige wenkbrauwen hebben doen fronzen. Ook binnen de familie. Want wat worden familierelaties dan ineens ingewikkeld. Als je oom je man wordt, dan zijn je overleden grootouders ook plots je wijlen schoonouders. En Aafke zou haar eigen ouders (die ook niet meer leefden) postuum kunnen betitelen met zwager en schoonzus. En Pieter zijn broer was nu ineens ook zijn schoonvader…

De historie herhaalde zich

Pieter overleed in januari 1865 na negen jaar huwelijk. Uit de nagelaten papieren blijkt dat hij de onroerende goederen die hij aan Aafke naliet, niet op eigen kracht had opgebouwd. Hij had het geërfd van zijn eerste vrouw. De historie blijkt zich op frappante wijze te hebben herhaald. Ook de eerste vrouw van Pieter heette Aafke. En ook deze eerste Aafke scheelde vijfentwintig jaar in leeftijd met Pieter. Alleen was Pieter vijfentwintig jaar jónger dan de eerste Aafke, terwijl hij vijfentwintig jaar ouder was dan de tweede Aafke.

Maar het wordt nog vreemder. Net als dat de jonge Aafke eerst jaren huishoudster was bij Pieter, begon Pieter op zijn beurt als dienstknecht in huis bij de oude koemelkersche Aafke. Ook oude Aafke nam Pieter nog ruim voor hun huwelijk op in haar testament, net zoals Pieter dat deed bij de jonge Aafke. En om het nog wat complexer te maken: ook oude Aafke was weer kinderloze weduwe van een ruim vijfentwintig jaar oudere man. Deze Albert Idses (een koopman die koemelker/visser werd) kocht het huis met land aan de Walddyk in 1795 en legde op die manier de basis voor het kapitaal dat driemaal van echtgenoot op echtgenoot zou erven. Vermoedelijk was oude Aafke óók begonnen als huishoudster bij deze man.

En jonge Aafke? Die ging er kort na Pieter’s overlijden in 1865 met de buit vandoor. Ze liet het huis met land veilen, verkocht de veestapel en inboedel en verkreeg voor zichzelf en zoontje Wieger een kapitaaltje van ruim vijfduizend gulden. Later dat jaar hertrouwde ze met een twaalf jaar jongere koperslager uit Burum.

Genealogische samenvatting:

Pieter Gooitsens Delstra, *26-10-1795 Dellen o/d Oudwoude, zoon van Gooitzen Pieters Delstra en Elske Wiegers Visser, †11-1-1865 Terlune o/d Kollum, 69 jaar oud. Pieter:
(1) trouwde, 33 jaar oud, 13-1-1829 Kollumerland c.a. met Aafke Linzes Visser, 58 jaar oud, gedoopt 5-8-1770 Kollum, dochter van Lenze Durks en Antje Thomas, †10-4-1850 Terlune o/d Kollum, 79 jaar oud. Aafke was weduwe van Albert Idses Visser (1742-1821), met wie zij trouwde op 8-1-1797 in Kollum.
(2) trouwde, 60 jaar oud, 14-8-1856 Kollumerland c.a. met zijn nichtje Aafke Jans (Afke) Triemstra, 34 jaar oud, *24-10-1821 Engwierum, dochter van Jan Bienses Triemstra en Stijntje Gooitsens Delstra, †6-2-1896 Burum, 74 jaar oud. Aafke was weduwe van Anne Jochums Bouta (1821-1849), met wie zij trouwde op 9-3-1844 in Oostdongeradeel. Aafke hertrouwde 25-11-1865 in Kollumerland c.a. met Folkert Ypes Oostra (1833-1901).
Kinderen:
1. Levenloze dochter, †10-11-1856 Terlune o/d Kollum.
2. Wieger Pieters Delstra, *16-12-1857 Terlune o/d Kollum †21-2-1881 Franeker (gesticht), 23 jaar oud.

Heeft u in uw stamboom ook voorbeelden aangetroffen van ooms die met nichtjes trouwden of tantes met neven? 
Laat ons weten of dit verschijnsel zich vaker voordeed in Noordoost-Friesland (theodelfstra@ outlook.com)

 Leave a Reply

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.