De Quote top 100 van Noordoost-Friesland 1890-1915

samengesteld door Theo Delfstra (theodelfstra@outlook.com)

Stemrecht voor de allerrijksten

Een belangrijke mijlpaal in de Nederlandse geschiedenis is de Grondwetswijziging van Thorbecke uit 1848. Bij geschiedenisles krijgt iedere leerling te horen dat de koning vanaf toen minder macht kreeg en het volk meer. Dat ‘volk’ was eerst maar een klein groepje. Stemrecht was voorbehouden aan de allerrijksten. De gedachte was dat alleen financieel onafhankelijke mannen in staat waren te komen tot weloverwogen politieke oordelen. Zij werden aanwezen op basis van hun belastingaanslag (som van de grondbelasting, personele belasting en patentbelasting). De Nederlandsche Staatscourant publiceerde ieder jaar wie rijk genoeg waren om zich verkiesbaar te mogen stellen voor de Eerste Kamer. Een behoorlijk vergaande vorm van transparantie over persoonlijke welstand, we kunnen het ons nu niet voorstellen. De Grondwetsherziening van 1887 verlaagde de minimale drempel voor belastingaanslag. De lijst met rijken werd langer. In 1917 vond de laatste publicatie plaats omdat daarna algemeen kiesrecht werd ingevoerd.

Noordoost-Friezen

Hieronder volgt een lijst met alle Noordoost-Friezen die in de Staatscourant voorkomen op de lijsten van 1890, 1895, 1900, 1905, 1910 en 1915. In totaal zijn het bijna honderd mannen, terwijl aanvullend een aantal Noordoost-Friezen ‘om útens’ zijn opgenomen. De lijst kan worden gezien als een soort historische Quote top 100 van Noordoost-Friesland rond 1900. Deze regio is hier opgevat als Ameland, Schiermonnikoog, Ferwerderadeel, Westdongeradeel, Oostdongeradeel, Dokkum, Tietjerksteradeel, Dantumadeel, Kollumerland en Achtkarspelen.

De mannen uit de quote blijken de lokale toplaag te zijn van boeren, handelaren, bestuurders, renteniers en enige lage edelen. Opvallend is dat de kleistreek in verhouding oververtegenwoordigd is, de Wouden ondervertegenwoordigd, terwijl de eilanden blijkbaar überhaupt geen rijke inwoners kenden. Verder zijn er diverse familieverbanden aanwijsbaar. In sommige gevallen ligt die voor de hand op grond van de achternaam. In andere gevallen is de bloedband minder opvallend: nummers 90 en 91 zijn bijvoorbeeld broers, terwijl 82 een zwager van hen is en 87 een neef. Nummers 50, 56 en 65 zijn zwagers en 53, 63 en 64 hun stiefzonen/oomzeggers.

In 1890 ging het om de 219 rijkste Friezen met minimaal f430,- aan betaalde belasting, hieronder 42 Noordoost-Friezen.
In 1895 om 223 rijkste Friezen met minimaal f490,- belasting, hieronder 45 Noordoost-Friezen.
In 1900 om 223 rijkste Friezen met minimaal f449,- belasting, hieronder 44 Noordoost-Friezen.
In 1905 om 226 rijkste Friezen met minimaal f473,- belasting, hieronder 42 Noordoost-Friezen.
In 1910 om 226 rijkste Friezen met minimaal f511,- belasting, hieronder 45 Noordoost-Friezen.
In 1915 om 239 rijkste Friezen met minimaal f558,- belasting, hieronder 52 Noordoost-Friezen.

Meer info:

• Burg, V.A.M. van der en C.E.G. ten Houte de Lange; De hoogstaangeslagenen in ’s Rijks directe belastingen 1848 – 1917. De Verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal.
• Moes, J.K.S.; De lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal 1848-1917; artikel in Broncommentaren 1 (1994).
• Edities Nederlandsche Staatscourant, via krantendatabank Delpher.nl.

Achtkarspelen

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
1						x	Kuipers	Durk Durksz sr.	Buitenpost	Buitenpost	11-10-1834
2	x	x	x	x			Kuipers	Jacob	Buitenpost	Buitenpost	2-6-1841
3					x		Landmeter	Jan	Augustinusga	Lemmer	30-8-1854
4					x	x	Sickler	Hermanus Theodorus	Buitenpost	Augustinusga	19-2-1861
5	x	x	x				Sytsma	Willem Geerts	Gerkesklooster	Gerkesklooster	28-5-1833
6	x	x	x	x			With, Heringa v. Haersma de	jhr. Volkert Adrianus	Buitenpost	Metslawier	17-2-1831

Dantumadeel

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
7			x	x	x	x	Clercq, de	Pieter	Veenwouden	Amsterdam	21-1-1849
8				x			Hellema	Willem	Dantumawoude	Achlum	30-11-1831
9					x	x	Hellema	mr. Hendrik Willem	Dantumawoude	Buitenpost	13-3-1869
10	x	x	x				Kleffens, van	mr. Lambert Willem	Veenwouden	Akkerwoude	8-11-1837
11	x						Mulier	mr. Johannes Haitsma	Veenwouden	Bolsward	16-1-1849
12	x						Wiersma	Sjoerd Gerrits	Driesum	Driesum	22-12-1822

Dokkum

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
13		x					Brouwer	Andries Oedzes	Dokkum	Dokkum	4-4-1802
14						x	Brouwer	Gerrit	Dokkum	Dokkum	21-2-1844
15					x	x	Hansma	Sijtze Y.	Dokkum	Dokkum	27-2-1851
16	x	x	x	x			Kleffens, van	dr. Eelke Nicolaas	Dokkum	Raard	28-7-1818
17			x	x	x	x	Tuininga	Koene Elzerts	Dokkum	Dokkum	13-2-1849

Ferwerderadeel

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
18						x	Boersma	Reinder Jakobs	Ferwerd	Ferwerd	20-2-1852
19					x		Heep	Klaas Sipkes	Marrum	Marrum	4-10-1826
20	x						Helder	Nicolaas Jans	Marrum	Sijbrandahuis	13-2-1825
21	x						Hoogland	Jan Pieters	Ferwerd	Ferwerd	15-4-1834
22	x	x	x				Meij, van der	Dirk Jans sr.	Ferwerd	Nijkerk	22-5-1819
23			x				Meij, van der	Dirk Jans jr.	Ferwerd	Ferwerd	18-4-1846
24		x					Postma	Gerrit Gijsberts	Hallum	Hallum	23-12-1819
25	x						Sytsma	Gerrit Siedzes	Ferwerd	Hallum	27-7-1824
26					x	x	Tilma	Jan Fransen	Blija	Blija	11-3-1841

Kollumerland c.a.

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
27	x	x	x				Andreae	Daniel Hermanus	Kollum	Lemmer	13-10-1815
28		x	x	x	x		Boersma	Idsert Jans	Burum	Burum	3-12-1834
29						x	Dijk	Pieter Jans	Burum	Burum	27-3-1853
30	x						Eskes	Hendrikus	Kollum	Kollum	30-7-1813
31			x				Eskes	Roelof	Kollum	Kollum	5-9-1858
32				x			Gorter	Jan Hijlkes	Kollum	Kollum	11-6-1843
33		x					Gorter	Hijlle	Kollum	Kollum	27-9-1811
34				x			Haar, ter	Dirk	Kollum	Nijmegen	25-10-1860
35	x	x		x	x		Hesse	Bote Eskes	Kollum	Kollum	29-5-1840
36	x						Hesse	Hermanus Klugkist	Kollum	Emden	23-9-1805
37						x	Kloppenburg	Willem Wiebes	Kollum	Kollum	17-10-1862
38		x					Kooi, van der	Douwe Ritskes	Kollum	Teerns	18-2-1828
39		x	x				Laan, van der	Thijs Cornelis	Burum	Burum	15-10-1828
40			x	x	x	x	Politiek	Johannes Douwes	Oudwoude	Wons	5-3-1846
41						x	Wassenbergh	Feike	Kollum	St. Annaparochie	2-6-1855
42	x	x	x				Wiersma	Eeuwe Jeltes	Burum	Burum	11-6-1831
43	x	x	x	x			Witteveen	mr. Jouwert	Kollum	Lemmer	23-3-1833

Oostdongeradeel

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
44		x	x	x	x	x	Beintema	Douwe Johannes	Engwierum	Engwierum	8-9-1846
45					x	x	Beintema	Douwe Kornelis	Engwierum	Engwierum	12-9-1867
46		x	x	x	x	x	Beintema	Jan Johannes	Engwierum	Engwierum	19-12-1851
47	x	x	x			x	Beintema	Douwe Alberts	Anjum, later Leeuwarden	Anjum	21-3-1852
48	x						Beintema	Johannes Douwes	Engwierum	Westergeest	1-9-1810
49		x	x	x			Botma	Eesge Folkerts	Morra	Morra	17-2-1824
50	x						Botma	IJpe Engberts	Anjum	Anjum	24-7-1836
51	x	x	x	x	x	x	Bruggen, van	Melle Roelof	Engwierum	Engwierum	27-5-1845
52					x		Dijkstra	Dirk Douwes	Lioessens	Lioessens	12-9-1868
53					x	x	Dijkstra	Meindert Uilkes	Anjum	Nes (WD)	30-1-1872
54			x	x			Douma	Sijbren Meinderts	Ee	Ee	9-11-1834
55		x	x	x	x	x	Feenstra	Jitze	Metslawier	Metslawier	10-10-1842
56			x				Herberg, van der	Pieter Taekes	Anjum	Anjum	2-3-1854
57				x	x	x	Hijenga	Jacob Sipkes	Oosternijkerk	Ferwerd	12-5-1839
58				x	x	x	Holwerda	Jacob Eelkes	Niawier	Metslawier	16-10-1858
59		x	x	x			Meindersma	Douwe Fetzes	Ee	Ee	13-1-1834
60	x	x					Mellema	Ijpe Minnes	Oostrum	Oostrum	19-9-1812
61						x	Posthumus	Ijsbrand	Aalsum	Oenkerk	2-3-1866
62	x	x					Sybenga	Abe	Metslawier	Oosternijkerk	23-7-1829
63			x	x	x	x	Sytsma	Engbert Lieuwes	Anjum	Anjum	3-10-1869
64			x	x	x	x	Sytsma	Sijds Lieuwes	Aalsum	Anjum	27-3-1868
65	x						Wobma	Kornelis Pieters	Anjum	Anjum	14-12-1837

Tietjerksteradeel

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
66						x	Bontekoe	Pieter Gerlofs	Hardegarijp	Stiens	29-6-1872
67				x			Groeneboom	dr. Joannes Willem	Oudkerk	Echten	28-6-1860
68					x		Hingst	dr. Wijtze	Bergum	Sneek	2-1-1870
69	x						Ijpey, Looxma	mr. Age	Rijperkerk	Leeuwarden	29-7-1833
70						x	Jong, de	Sjouke	Hardegarijp	Workum	2-8-1852
71					x	x	Meer, van der	Wijtze Oenes	Bergum	Bergum	26-4-1843
72				x			Meulen, van der	Folkert Edzes	Hardegarijp	Suameer	2-3-1829
73		x					Pelinck Strating	mr. Jan	Bergum	Groningen	23-11-1837
74		x					Reeling	Gerhard	Oostermeer	Oostermeer	14-6-1816
75				x	x	x	Reitsma	Dirk Gjalts	Oostermeer	Oostermeer	26-9-1843
76		x					Reitsma	Wilco Geerts	Oostermeer	Oostermeer	11-3-1830
77		x	x	x	x	x	Smids	Hendrik Pieters	Hardegarijp	Tietjerk	26-5-1850
78				x	x	x	Sminia van Baerdt	jhr Hobbe	Oudkerk	Oudkerk	22-4-1874
79			x	x	x	x	Sminia, van	jhr Arent Johannes	Oudkerk, later Leeuwarden	Oudkerk	19-5-1866
80			x				Stratingh	mr. Jan Pelinck	Bergum	Groningen	23-11-1837
81		x	x	x	x	x	Talsma	Jan Leenderts	Oudkerk	Birdaard	2-9-1856

Westdongeradeel

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
82		x	x				Becking	Gerardus	Hantum	Goenga	7-6-1841
83					x		Bleinsma	Rintje Jackeles	Holwerd	Holwerd	26-10-1848
84		x	x	x	x		Boer, de	Pieter Reinders	Holwerd	Ternaard	6-7-1840
85					x	x	Bosch	Pieter Douwes	Foudgum	Ternaard	25-5-1857
86		x					Groot, de	Tiete Sjoerds	Holwerd	Holwerd	31-12-1807
87	x	x	x	x			Hannema	Berend Johannes	Hantum	Hantum	15-12-1848
88	x	x	x				Heeringa	Jacob Louws	Hantumhuizen	Oosternijkerk	24-4-1816
89				x	x	x	Hiddema	Willem Upts	Holwerd	Stiens	23-1-1872
90				x	x	x	Idsardi	Anne Jetzes	Ternaard	Ternaard	22-4-1850
91				x	x	x	Idsardi	Willem Jetzes	Betterwird	Ternaard	6-2-1842
92	x						Kampstra	Taeke	Ternaard	Ternaard	12-2-1858
93	x						Meindersma	Pieter Fetzes	Wierum	Ee	20-9-1830
94					x	x	Poelstra	mr. Pier Daniel	Holwerd	Hallum	13-10-1869
95						x	Sipma	Simon Sjoerds	Nes (WD)	Nes (WD)	13-6-1861
96	x	x	x				Wassenaar	Gerrit Arjens	Hantum	St. Annaparochie	15-3-1839
97						x	Witteveen	mr. Frederik	Ternaard	Metslawier	6-12-1848

Noordoost-Friezen om útens

nr.	1890	1895	1900	1905	1910	1915	achternaam	voornaam	woonplaats	geboorteplaats	geb.dat.
98	x						Beekhuis	mr. Cornelis	Leeuwarden	Buitenpost	10-6-1858
99	x	x	x		x	x	Bierma	Watze Hessels	Vrouwenpr., later Leeuwarden	Ternaard	17-5-1843
100	x	x	x				Boer, de	mr. Jan Klaasesz	Witmarsum	Holwerd	7-7-1845
101	x	x	x	x			Brouwer	dr. Nicolaas Reeling	Leeuwarden	Bergum	20-5-1838
102	x						Ferf	mr. Abraham	Nijehaske	Bergum	22-8-1855
103	x	x	x				Heemstra, baron van	Henri Denis Francois Sixma	Leeuwarden	Veenklooster	23-9-1837
104				x			Heemstra, baron van	Hector Livius	Leeuwarden	Oudkerk	30-9-1828
105					x		Hoekstra	Ulbe	Stiens	Reitsum	6-1-1854
106					x	x	Keuning	Klaas	Beetsterzwaag	Kollum	31-10-1844
107						x	Kleffens, van	mr. Auke Hermannus	Harlingen	Oenkerk	15-4-1856
108						x	Kleffens, van	mr. Henricus Cato	Heerenveen	Dokkum	8-11-1862
109				x	x	x	Komter	Tjipke	Leeuwarden	Schiermonnikoog	14-2-1847
110				x	x	x	Koopmans	Jan	Leeuwarden	Holwerd	5-4-1856
111	x						Land	Addick Adrianus	Franeker	Dokkum	27-3-1814
112						x	Lijbering	Jacobus Nicolaas	St. Annaparochie	Dokkum	25-11-1866
113			x				Meindersma	dr. Sieds	Leeuwarden	Wouterswoude	16-6-1853
114						x	Posthumus	dr. Dirk Henricus	Sneek	Marrum	23-10-1866
115	x		x	x	x		Postma	Gerrit Gerrits sr.	St. Annaparochie	Hallum	19-1-1842
116						x	Rengers, van Welderen baron	mr. Wilco Julius	Leeuwarden	Leeuwarden	14-11-1835
117	x	x					Rienks	Arjen Hessels	Stiens	Hallum	31-7-1828
118	x	x	x				Slooten, van	Adrianus Henricus	Rauwerd, later Leeuwarden	Dokkum	8-7-1837
119						x	Sytsma	Sieds G.	Huizum	Ferwerd	25-6-1856
120					x	x	Warners, van	Sjoerd Tijmens	Wirdum	Oostermeer	7-6-1844
121							Wassenaar	Jan Gerrits	St. Annaparochie	Hantum	23-3-1876
122					x		Werff, van der	Jan	Leeuwarden	Dokkum	19-6-1862
123				x			Wiersma	Harke	Bolsward	Hallum	14-3-1857
124	x	x					With, Minnema de	mr. Jan	Leeuwarden	Gerkesklooster	5-7-1825
125						x	Wits	Klaas Wz.	Leeuwarden	Bergum	23-2-1872
126	x	x	x	x	x		Witteveen	Jacobus Nicolaas	Leeuwarden	Metslawier	10-5-1821