Mysteries rond controversiële Dokkumer eindelijk ontrafeld

Onderzoeker van de Historische Vereniging Noordoost-Friesland, Piet de Haan, heeft na lang puzzelen ontdekt bij welk pand in de Hoogstraat het spraakmakende uithangbord van de heer Johannes Hilarides zich in Dokkum bevond. Met een kenner van de Latijnse scholen in Friesland kwam hij er tevens achter dat Hilarides een eerste huwelijk had met een Dokkumer dame.

Johannes Hilarides (1649-1725), conrector van de Latijnse School in Dokkum en als predikant en uitgever van boeken voorvechter van de Friese taal, was aanhanger van de taalpedagoog Comenius (1592–1670), vernieuwer van het taalonderwijs in de moedertaal.

Hilarides vestigde zich na een studie aan de Franeker Academie in 1694/1695 als uitgever, drukker en boekhandelaar in de Hoogstraat in Dokkum. Dit deed hij naast zijn werk als conrector. Zowel zijn boekhandel als zijn vertaalwerk zorgden voor ophef.

In 1694 is er een rel in Dokkum over het uithangbord dat Hilarides aan zijn boekhandel hangt. Aan de ene kant is de Bijbel aan een gouden ketting afgebeeld en aan de andere kant het verderfelijk geachte lanterlu-kaartspel. Hij wordt gemaand die kant van het uithangbord met een mat af te dekken. Hierop reageert hij op de ophef door aan de tweede druk van de vertaling van de Fabels van Phaedrus een hekeldicht toe te voegen: “Ujthangbord van Johannes Hilarides als Burger en Boekverkooper in de Hoochstraat te Dokkum, alwaar het caartspel en ergernisse bejde ten toon staan“. Dit leidt tot nog meer ophef.

Hoewel er het nodige bekend is over deze intrigerende en controversiële man, was toch lange tijd niet duidelijk waar de boekwinkel van Hilarides in de Dokkumer binnenstad gevestigd was en hoe de context van hem en zijn omgeving in elkaar stak.

Onderzoeker Piet de Haan heeft dit vraagstuk opgelost. Tevens kwam hij, samen met een kenner van de Latijnse scholen in Friesland er achter, dat Hilarides een eerste huwelijk had met een tot nu toe onbekende Dokkumer dame. Reijnuscke Jans, de eerste vrouw van Johannes Hilarides, was op 10 januari 1647 in Dokkum gedoopt als dochter van burgemeester en bakker Jan Hendriks en Antie Siucks. Dit was tot nu toe onbekend, maar waarschijnlijk een van de redenen om zich in Dokkum te vestigen, naast het tolerante godsdienstklimaat.

Adema Architecten heeft onlangs bij de gemeente een plan tot verfraaiing van de gevels van een viertal panden in de Hoogstraat ingediend, waaronder de gevel van het ‘Hilarides’ pand. Mogelijk krijgt het uithangbord hier dan ook weer zijn plek terug.