Historische Vereniging Noordoost-Friesland

Een jaar of 10 geleden vemeldde ik terloops al eens op onze website, op de pagina Noord-Oost Friezen in de VOC (1616-1791): Vanaf de oprichting van de VOC (in 1602) waren Friezen in dienst van deze multinational. Zo was de opperstuurman van De Eendracht, die in 1616 onder leiding van schipper Dirk Hartogs de Australische kust ontdekte, Pieter Doekes van Bil (Het Bildt).

In dit Dirk Hartog jubileumjaar 2016 wordt er met name in Australië weer de nodige aandacht besteed aan deze (welhaast vergeten) vroege ontdekking van het continent, waarvan de Britten claimen dat James Cook de eerste was, in 1770!
Koning Willem Alexander en koningin Maxima bezoeken Australië van 31 oktober tot 4 november.

Wendy van Duivenvoorde, maritiem archeoloog aan de Australische Flinders University en Nederlandse, liet via Twitter weten dat er een boekje is uitgegeven over Dirk Hartogs: Making our history, celebrating our future, Dirk Hartog in Western Australia (1616), te downloaden als pdf.

Het leek me goed in dit kader weer eens aandacht te vragen voor de Fries die vermoedelijk de Eendracht aan de kolderstok bij en langs de Australische kust heeft gestuurd. Nadat eerst de namen van schipper Dirk Hartogs (die s hoort bij het patroniem: zoon van Hartog) en opperkoopman Gillis Miebais, waarschijnlijk al aan boord, vrij diep gegraveerd waren op een platgeslagen tinnen bord, zijn, veel minder diep, de namen van de onderkoopman Jan Stins en van opperstuurman Pieter Doekes van Bil mogelijk op het allerlaatste moment toegevoegd. Hij wilde het buitenkansje natuurlijk niet missen om vereeuwigd te worden op dit nieuwe continent!
En hij had gelijk: hedentendage, dus 400 jaar later, is hetzelfde bord nog in het Rijksmuseum te Amsterdam te bewonderen! Het werd in 1697 namelijk ter plekke vervangen door een ander tinnen bord met inscriptie van Willem de Vlamingh van Vlieland met zijn schip de Geelvinck.

Als je iets zoekt over mensen in de Friese gemeente Het Bildt, een polder die in 1505 met name door mensen uit Zuid-Holland, Zeeland en Brabant is ingepolderd (vandaar dat er geen Fries gesproken wordt maar Bildts), dan kom je al snel uit bij Kees Kuiken. Hij had echter niet direct informatie over Pieter Doekes. Wel adviseerde hij archieven in Amsterdam eens te proberen, vanwege de connectie met de VOC.
Dirk Hartogs was bijvoorbeeld op 5 februari 1611 in Amsterdam getrouwd met Meijnsje Abels. Hij werd daarbij geassisteerd door zijn moeder Grietje Jans en Meijnsje door haar vader Abel Alberts. In 1618 keerde Dirk terug uit Azië maar overleed al in 1621 op 38-jarige leeftijd in Amsterdam. Voordat hij naar Azië ging met de VOC voer hij oa (in 1611-1613) op Archangelsk, Gdansk, Duinkerken en Genua met zijn schip Dolfijn voor koopman Wessel Schenck te Amsterdam. Hij maakte ook eerdere reizen met de VOC naar Azië (1607-1609).

In de Ondertrouwactes van Amsterdam in het Stadsarchief vinden we zowaar ook Pieter Doekes van Bil. Twee keer zelfs. Eerst in 1611, als hij met Lobbetje Willems trouwt, en na terugkeer uit Azië in 1618, als weduwnaar, met Ebeltjen Frederix of Vreex.

De (lastig te lezen) teksten van de actes luidden als volgt (met dank aan Reinder Tolsma):
(De voorgaande acte is gedateerd 15 Juny 1611. Deze vermelding is niet specifiek gedateerd).
1611
Pieter Dockes.
Compareerden als voren Pieter Doekessz van Bild van Nieuwezyl vaerend(s)
gezel, oud 23 jaeren. wonende op de Wael geassisteert met ..Annetje (?)
..Sijtzes(?) procedeeren ter eenre ende Lobbetje Willems haer assistentie hebbende (?)
van Marten Pieters verklarende by vijf jaeren ……(weduwe geweest?)
te hebben wonende inde Jonkerstraet ter ander zijde

Met Nieuwezyl zal het huidige Nieuwebildtzijl bedoeld zijn, waarvan de oude benaming inderdaad Nieuwe zijl (=sluis) was. Een bevestiging van het feit dat met ‘van Bil’ inderdaad het Bildt bedoeld is. In Friesland werd die benaming in de 17e eeuw wel vaker gebruikt weet ik uit eigen ervaring. Zie bv deze vermelding van Andries Jans van ’t Bil in 1621. En in 1634 trouwde Rembrandt natuurlijk op het Bildt, in Sint Annaparochie.
Met de Wael zal de Oude Waal in Amsterdam Centrum bedoeld zijn. De Jonkerstraat is daar vlakbij.
Hij ondertekent met zijn handtekening.

De acte van 1618:
Den 29sten november 1618
Pieter Doekessz.
Compareerden als vooren Pieter Doukess van Bil wedr van
Lobbetje Willems, stuerman, wonende op Boomsloot ende Ebeltjen
Vreex, oud 35 Jaren, de coster belast des …….(Jongmans ?) vader
consent aff tehalen, wonende op Boomsloot …… mit
Siertjen Rippes hare moeder
In margine:
de coster (?) verclaert des Jongmans dochters vader consent
Zowel Pieter als Ebeltie ondertekenen met hun handtekening (Pieter Doeckes en Ebeltie Vrederickx)

Deze acte bevestigt dat Pieter inmiddels weduwnaar was geworden en dezelfde is als uit de acte van 1611. Inmiddels wonende aan de Boomsloot, de huidige Recht Boomssloot of Krom Boomssloot, niet ver van zijn oude adres aan de Oude Waal.
De doop (hij moet rond 1588 geboren zijn) en het begraven van Pieter Doekes van Bil heb ik nog niet kunnen vinden. Zodra ik meer informatie heb zal ik het aan dit blogartikel toevoegen.

Update: In het Burgerboek van Leeuwarden wordt in 1642 Pijtter Doeckes, schipper, ingeschreven met als geboorteplaats Hallum (Ferwerderadeel). Het lijkt wat aan de late kant voor onze Pieter (hij zou dan ongeveer 54 zijn geweest) maar het zou kunnen!

Update 2: Mogelijk is dit zijn overlijden in Leeuwarden in 1656 (bron: Historisch Centrum Leeuwarden):

Aanvulling op de Stadsbegraafboeken ca. 1550-1805: PIJTER DUCKES Naam     PIJTER DUCKES Datum overlijden     00-08-1656 Datum begraven     15-08-1656 Opmerkingen     schipper Signatuur/pag     GI-40/45
Dat leidt dan ook tot zijn vermelding als lid van het Leeuwarder Grootschippersgilde en mogelijk derde huwelijk: Leden van Groot-Schippersgilde ca. 1554-1823: PIJTER DUCKES Naam     PIJTER DUCKES Herkomst     HALLUM (*) Lid     0-0-1642 Gestorven     00-08-1656 Baargeld     15-08-1656 Bron / pagina     GI-40 / 45 Opmerkingen     burger 22-1-1642; 1653 x Trijntie Geerts Trouw en ondertrouw Leeuwarderadeel (Noord en Zuid) 1594-1812 Naam Bruidegom     Pieter Doeckes Naam Bruid     Trijntie Geerts Gebeurtenis     x Trouwplaats     Kornjum Trouwdatum     31-07-1653 Opmerkingen     zy:m.a lwn
Kijken we dan verder bij AlleFriezen dan vinden we notabene dat deze Pieter Doekes ten tijde van zijn huwelijk in 1653 als ‘wonende te Dokkum‘ wordt vermeld!
Trouwregister Gerecht Leeuwarden Bron: DTB Trouwen Soort registratie: DTB inschrijving trouwen Datum: 25-06-1653 Soort akte: ondertrouw Bijzonderheden: hij is schipper Bruidegom: Pieter Doeckes wonende te Dokkum Bruid: Trijntie Geerts Trouwregister Hervormde gemeente Leeuwarden Bron: DTB Trouwen Soort registratie: DTB inschrijving trouwen Datum: 30-07-1653 Soort akte: attestatie afgegeven Bruidegom: Pieter Doeckes wonende te Dokkum Bruid: Trijntie Geerts Aanvulling door Jan Faber, Historisch Centrum Leeuwarden: Ik ben even in de materie gedoken, doch gegeven het feit dat uit de Amsterdamse ondertrouwinschrijving d.d. 15 juni 1611 (eerste huwelijk met Lobbetje Willems) blijkt dat hij op dat moment 23 jaar oud was, varensgezel, zijnde geboren te Nieuwe(bildt)zijl, moet hij wel rijkelijk op jaren zijn geweest wanneer hij in Leeuwarden voor de derde keer in 1653 in het huwelijk treedt met Trijntje Geerts. Wat ook voor een hoge leeftijd pleit is dat ik in de jaren 1653-1656 geen dopeling met als vader Pieter Doekes in de Leeuwarder doopboeken heb aangetroffen. Wel curieus is dat Pijter Doeckes bij zijn huwelijk in 1653 woonachtig was te Dokkum, terwijl er in 1664 en 1672 gelijknamige personen, waarvan er tenminste één grootschipper was, in deze stad huwden. Uit deze huwelijken zijn te Dokkum ook kinderen ten doop gehouden. Ik geef toe dat het niet onmogelijk is dat we te maken hebben met één en dezelfde persoon, temeer daar Hallum en Nieuwe Bildtzijl tamelijk dicht bij elkaar in de buurt liggen. Ook het feit dat Pijter Duckes  reeds in 1656 is overleden kan er op duiden dat hij reeds een gevorderde leeftijd moet hebben gehad. Anderzijds heerste in 1656 ook de pest in Leeuwarden, die met name onder de Leeuwarder schippers (25 doden) behoorlijk wat slachtoffers heeft gemaakt (zie het artikel van Harm Nijboer in de Vrije Fries van 1995: http://www.friesgenootschap.nl/index.php/nl/html-artikelen-de-vrije-fries/395-de-slaande-ingel-gie-om-de-aldehou-eat-oer-de-pest-yn-ljouwert Verder heb ik helaas geen aanknopingspunten in de Leeuwarder archieven kunnen vinden, waarmee onomstotelijk kan worden aangetoond dat de varensgezel/stuurman uit Amsterdam en de Leeuwarder grootschipper één en dezelfde persoon zijn geweest.