Pax Groningana, de kroniek van Sicke Benninghe en de Dokkumer verbonden

Blog Add comments

nov 052015

De Groninger Archieven hebben een aantal prachtige 15e eeuwse bronnen online waarin de stad Groningen verbonden sluit met edelen uit Dokkum en vele andere Friese plaatsen. Met name in de periode 1490-1493 was het druk met het sluiten van deze verbonden. In de Friese landen streden eind vijftiende eeuw de Schieringers (vooral sterk in Westergo) en Vetkopers (met name in Oostergo) een bloedige oorlog. De stad Groningen leek in die conflicten de enige machtsfactor die handelend kon optreden.

Via de links hieronder zijn de scans van de oude geschriften te bekijken en te vergroten. Zowel Oostergo als Westergo is goed vertegenwoordigd.

De Kroniek van Sicke Benninge is een belangrijke bron van informatie over de roerige geschiedenis van Groningen en Friesland in de periode 1491-1528, en geeft bovendien zicht op het wereldbeeld van een patriciër en magistraat uit die tijd, op diens opvattingen over geloof, politiek en geschiedenis.
Benninge, bierbrouwer, kerkvoogd en cijsmeester, schreef de kroniek in het eerste kwart van de 16de eeuw: Croniken der Vrescher Landen mijtten Zoeven Seelanden en de der stadt Groningen. De kroniek van Benninge bestaat uit drie delen.
Deel I bevat allereerst een inleiding van de auteur op het hele werk. Daarop volgen de herkomst van de Friezen als afstammelingen van de Trojanen, de Friese Vrijheid en een beschrijving van de Zeven Friese Zeelanden.

Deel II bevat twee afzonderlijke kronieken over Groningen: de kroniek van (een andere brouwer) Johan Lemego (1110-1422) en de anonieme ‘Groninger Annalen‘ (1425-1478). Daartussen is een dossier met zeven verdragteksten opgenomen.

Deel III is de eigenlijke kroniek van Benninge. Het is het omvangrijkste deel, dat 87% van de tekst beslaat. De geschiedenis neemt een aanloop vanaf ca. 1420. Vanaf eind jaren ’90, met de komst van Albrecht van Saksen, wordt de beschrijving uitvoeriger. De kroniek vermeldt niets over de jaren tussen 1507 en 1512. De laatste gegevens over Groningen dateren van 1528.

Veel van de genoemde verbonden zijn voorzien van prachtige zegels.

Er worden eveneens diverse Akten van oorvede vermeld. Een oorvede is, volgens het Genealogisch Woordenboek, een belofte dat men geen wraak meer gaat nemen.

De scans zijn niet makkelijk te lezen maar we hebben nog steeds de wens ooit een mooi artikel over deze historische bronnen in De Sneuper te publiceren!

289 Verzoekschrift van Popka Mockama aan burgemeesters en raad, gezworen meente en wijsheid van Groningen om opgenomen te worden in het verbond van die stad met de abten van Dokkum, Mariëngaarde en Foswerd, de stad Dokkum en de hoofdelingen in Dongeradeel en Ferwerderadeel

283 Akte van aanneming van het verbond tussen de steden Groningen en Leeuwarden door Worp Unynga en Reenyck Buermanninga, hoofdelingen te Leeuwarden

282 Akte van aanneming van het verbond tussen de steden Groningen en Leeuwarden door Peter Kamminga, hoofdeling te Leeuwarden

279 Akte van aanneming van het verbond tussen de stad Groningen enerzijds en de stad Dokkum en de prelaten en hoofdelingen van Dongeradeel en Ferwerderadeel anderzijds door Doka Mertna voor hemzelf en zijn meiers en als gevolmachtigde van de meente van Kornjum

281 Akte van verbond tussen enige hoofdelingen uit Zevenwolden en de stad Groningen tot wederzijdse bijstand

280 Akte van aanneming van het verbond tussen de stad Groningen enerzijds en de stad Dokkum en de prelaten en hoofdelingen van Dongeradeel en Ferwerderadeel anderzijds door Bertelt op Starckenborch en Salinck Enthens, hoofdelingen in Dantumadeel

303 Akte van oorvede van Feye Heemstra voor de stad Groningen, naar aanleiding van het gebeurde tijdens de strijd te Dokkum, waarbij hij zich aansluit bij het tussen Groningen en Dokkum gesloten verbond

299 Akte van oorvede van Take Renessoen, hoofdeling te Oudkerk, voor de stad Groningen waarbij hij zich aansluit bij het tussen Groningen en Dokkum gesloten verbond

300 Akte van oorvede van Botte Herwey en zijn zoons Gerke en Gerlich, hoofdelingen te Ternaard, voor de stad Groningen, waarbij zij zich aansluiten bij het tussen Groningen en Dokkum gesloten verbond

302 Akte van oorvede van de gebroeders Tyaert en Gherbrant Muckema voor de stad Groningen, naar aanleiding van het gebeurde tijdens de strijd te Dokkum, waarbij zij zich aansluiten bij het tussen Groningen en Dokkum gesloten verbond

297 Akte van oorvede van Schelte van Huizum voor de stad Groningen, waarbij hij zich aansluit bij het tussen die stad en Leeuwarden gesloten verbond

301 Akte van overeenkomst tussen de stad Groningen en de grietenijen Dongeradeel, Ferwerderadeel en Dantumadeel betreffende de aanstelling en bekostiging van een kastelein te Dokkum

298 Akte van verbond tussen de stad Groningen en de inwoners van Zevenwouden tot wederzijdse bijstand tegen buitenlandse heren en ter voorkoming van onderlinge geschillen

307 Akte van oorvede van de gebroeders Hessel en Tydske Wattema, hoofdelingen te Ee, voor de stad Groningen, waarbij zij zich aansluiten bij het tussen Groningen en Dokkum gesloten verbond

308 Akte van bevestiging door rooms-koning Maximiliaan van het verbond tussen de stad Groningen enerzijds en prelaten, oldermannen, grietmannen, hoofdelingen en rechters uit Oostergo anderzijds

305 Akte van oorvede van de hoofdeling Wylke Rynga voor de stad Groningen, naar aanleiding van het gebeurde tijdens de strijd te Dokkum, waarbij hij zich aansluit bij het tussen Groningen en Leeuwarden gesloten verbond

313 Akte van aanneming van het verbond tussen de stad Groningen enerzijds en de abten, prelaten en hoofdelingen van Oostergo anderzijds door Jemma Heerjuwsma

316 Akte van aanneming van het verbond tussen Groningen en Oostergo door de weduwe van Feye Whama op Jeppamahuis in Ferwerderadeel

318 Akte van oorvede door de gebroeders Ghoffo en Tako Douwensz., hoofdelingen te Stiens, voor de stad Groningen, naar aanleiding van het gebeurde tijdens de strijd te Dokkum en een door hun vader te Kuzemer gepleegde roof, waarbij zij zich aansluiten bij het tussen Groningen en Leeuwarden gesloten verbond

315 Akte van oorvede van Reneke Heemstra, hoofdeling, voor de stad Groningen naar aanleiding van het gebeurde tijdens de strijd te Dokkum, waarbij hij zich aansluit bij het tussen Groningen en Dokkum gesloten verbond

317 Akte van oorvede van Tako Heemstra, hoofdeling, voor de stad Groningen naar aanleiding van het gebeurde tijdens de strijd te Dokkum, waarbij hij zich aansluit bij het tussen Groningen en Dokkum gesloten verbond

Akte waarbij de hoofdelingen Boeke Harinxma en Low Doynga en het stadsbestuur van Sneek hun landen en stad ter bescherming overgeven aan de stad Groningen

Akte van overeenkomst tussen de steden Groningen, Leeuwarden en Dokkum enerzijds en de steden Franeker, Sneek en Sloten en een aantal hoofdelingen anderzijds tot beëindiging van de vijandelijkheden, waarbij bepaald wordt dat de tussen partijen levende geschillen aan scheidsrechters ter beslechting zullen worden voorgelegd

296 Akte van overdracht van Sneek, Sloten en Woudsend aan de stad Groningen

330 Akte van volmacht van Bocko Harinxma, mede voor de grietenij Wymbritseradeel, en de stad Sneek, mede voor de Sneker Vyfga, Woudsend en het slot aldaar, op Aggo Pierssone, Johan Hotthiazoen, Jasper Ghijsbertssoen en Alla Doekazoen om (te Leeuwarden) een verbond te sluiten met Groningen en Leeuwarden

328 Akte van volmacht van Wattya Harinxma en recht en raad van de stad Sloten op mr. Piba, persona te Wyckel, om met de de stad Groningen te onderhandelen over een verzoening en over de toetreding tot het verbond tussen Groningen en Oostergo

351 Brief van de steden Sneek en Franeker mede namens anderen uit Westergo aan burgemeesters en raad van Groningen en hun bondgenoten, houdende voorstel tot samenwerking tegen de vreemde huursoldaten in Westergo en de hertog van Saksen, en volmacht op Pybe, persona te Wyckel, en Sasker Heringe om namens hen te onderhandelen over een verbond ter verzekering van orde en rust

387 Akte van volmacht van Bocka Harinxma, mede voor de grietenij Wymbritseradeel, en de stad Sneek, mede voor de Sneker Vijfga, Woudsend en het slot aldaar, op Bennert Edaz., priester te Goënga, Johan Hottiaz., Jasper Gijsbertsz. en Alla Boekaz. om te Leeuwarden met afgevaardigden van de stad Groningen en haar bondgenoten een verdrag te sluiten ter verzekering van vrede en rust in Westergo

332 Brief van de gebroeders Hero en Jarich Hottinga en de stad Franeker aan de afgevaardigden van Groningen en haar bondgenoten (te Leeuwarden) waarin zij meedelen het eerder met Groningen gesloten verbond te willen onderhouden en bereid te zijn dit desgewenst nader te bevestigen

384 Akte van volmacht van de stad Franeker, Here en Jarich Hotnya en enige andere hoofdelingen op Syrick, pastoor te Franeker, Jelmer, pastoor te Nijland, en de prebendaat Benedix Hereszoen om met de stad Groningen te onderhandelen over een vredesverdrag en de betaling van een som gelds om de soldaten van Ghosschalk Jongema te doen vertrekken

933.1 Brief van Juw Juwinga aan burgemeesters en raad en gedeputeerden van de stad Groningen te Sneek, waarin hij zich bereid verklaart zijn geschillen met Goslick Juwinga ter beslechting over te laten aan vier scheidslieden, waarbij, indien nodig, de raad van Groningen als superarbiter zal optreden

933.2 Brief van Bocka Ygama te Folsgare aan Groningen, waarin hij belooft zich te zullen houden aan de afspraken, die de stad met Bocka Ennes gemaakt heeft inzake de afbraak van een versterking

368 Brief van enige ballingen uit Workum aan burgemeesters, recht en raad van de stad Groningen, houdende verzoek om vrijgeleide teneinde zich aldaar tegenover hun wederpartij te kunnen verantwoorden

294.3 Akte van verbond voor twintig jaar tussen de stad Groningen enerzijds en de conventen van Staveren en Hemelum, Oldenklooster, Lidlum, Thabor, ’t Zand, Ludingakerke en Anjum, de steden Bolsward, Wordkum, Hindeloopen, Staveren, Harlingen en IJlst, de dorpen Noordwolde, Elahuizen en Koudum, de grietenij Gaasterland, alsmede vele hoofdelingen uit Westergo anderzijds tot onderlinge bijstand en ter bevordering van rust en veiligheid in dat landschap, met bepalingen inzake de vervolging en berechting van misdadigers en het houden van gemeenschappelijke warven te Groningen, waarop beroep zal openstaan van de door plaatselijke rechters gewezen vonnissen

389 Akte van aanneming van het verbond tussen de stad Groningen en het landschap Oostergo door Wyba Jarichz. te Roordahuizum en Worp Jongha Lywaz. Jwkama te Britsum

334 Akte van volmacht van Feyka Zierdsma, hoofdeling te Deinum, op Wythie Laesz., hoofdeling te Boksum, om te Harlingen met vertegenwoordigers van de stad Groningen te onderhandelen

333 Akte van aanneming van het verbond tussen de stad Groningen en het landschap Westergo (van het jaar 1496) door Seerck Keympazn, Goedsfrient Jellzn, Haytya Epenzn, Dya Rottersma, Mynthya Mynthyama en Feyka Goerde te Menaldum

347 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Jacobus, persona te Beetgum en Dijksterhuizen, en Andla Foppazn., mede namens de meente aldaar

372 Akte van aanneming van het verbond van 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Pyba Mernstra en Doke Dottyngama

373 Akte van aanneming van het verbond van 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Sywert Sybrantz

374 Akte van aanneming van het verbond van 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Douwe Renickz. en Sywerd in de Poelen, mede voor de gemeente te Dronrijp

381 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Sasker Heringama en Sywerdt Wybenz te Grouw Stens, mede voor de meenten te Marsum, Engelum, Dijksterhuizen en Beetgum, en Fedde Dottinga

369 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergo door Schelta Lyawkama

376 Akte van aanneming van het verbond van 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Sybrandus, persona, Tyalka Poppema en de meente te Schettens

380 Akte van aanneming van het verbond van 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door de gemeente te Oosterbierum

348 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door recht en raad en meente van Berlikum

371 Akte van aanneming van het verbond van 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Tytardus, persona, en de meente te Kimswerd

933.3 Bevelschrift van burgemeesters en raad van Groningen te Harlingen aan persona en gemene meente van de Sneker Vijfga om te Harlingen mee te werken aan de aanleg van een bolwerk, dan wel 9 stuivers per huis te betalen

326 Akte van aanneming van het verbond tussen de stad Groningen en het landschap Westergo door Renick en Bocka Aggenszonen te Sweins en de gemeente aldaar en te Schingen

370 Akte van aanneming van het verbond van 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door heer Douwa, persona, en de meente te Arum en Lollum, heer Hendrick, persona, en de meente te Witmarsum, heer Schelta, Douwa Hiddama en de meente te Pingjum, heer Augustinus en de meente te Kornwerd, heer Nanne, persona, en de meente te Zurich en Johan Sickama en de meente te Makkum

377 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Doytye, persona, Dowe, prebendarius, Sybren Brioutsma en de meente te Wons

378 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Rippert Elinxma, mede voor de gemeente te Sexbierum

345 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergo door Hobbe Harmanne, mede namens de meente in Minnertsga

359 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergo door Hero Ockinga en de meenten te Burgwerd, Hichtum en Hartwerd

375 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit het landschap Westergo door Wyttya Heringa mede voor de gemeente te Piaam

933.4 Bevelschrift van burgemeesters en raad van Groningen te Harlingen aan de pastoors of hun vicarissen in enkele dorpen in Wymbritseradeel en de stad IJlst om de plaatselijke hoofdelingen en meenten aan te zeggen naar Bolsward te komen om het verbond van de stad Groningen met Westergo te bezegelen

352 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Johannes, persona, en Sywerd Aylwa en Wyba Sybrenz. te Schraard, mede namens de meente aldaar

346 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Eppa to Oldehuus mede namens de meente te Winaldum

363 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Johannes, persona, en de meente te Exmorra

364 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Mathias, persona, en de meente te Longerhouw

365 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Tako, vicarius, en de meente te Wommels

379 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en de in de verbondsakte genoemde personen uit Westergo door Baucka, persona, Eepo Bonga en gemeente te Allingawier, Jarich, persona en de gemeente te Idsegahuizen alsmede Douwa, persona, en de gemeente te Parrega

337 Akte van aanneming van het verbond (van het jaar 1496) tussen de stad Groningen en sommigen van Westergo door Reynerus, persona te Engwier

338 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergo door de gemeente van Jutrijp

339 Akte van aanneming van het verbond (van het jaar 1496) tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door de meente van Kubaard

342 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door de meente te Tirns

344 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door de meente van Hijhuizum

349 Akte van aanneming van het verbond van 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergoland door Peer Foppez., zijn dochter Atte en de meente te Oppenhuizen en Snekera Ingae

354 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door de meente te IJsbrechtum

357 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Meya Hillez., Lijuwe Wibenz., Peter Wybenz., Foke Bonterp, Sybrant Pekamaen Meylke Sipkenz. te Oosthem

358 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergo door de meente te Folsgare

340 Akte van aanneming van het verbond (van het jaar 1496) tussen de stad Groningen en die van Westergoland door Johannes, persona, en de meente te Wilssem

341 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door de meente van Sandfurde

355 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergoland door Philippus, persona, en de meente te Tjalhuizum

361 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Idsert, persona, en de meente in Gaastmeer

362 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Douwa Harinxma

356 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergo door Douwe, persona, en de meente te Heeg

366 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Foppe, persona, en de meente te Indijk, Wyned, persona, en de meente te Smallebruggen en Dyore, vicarius, en meente in Ypekolsga

933.5 Bevelschrift van burgemeesters en raad te Bolsward aan 17 dorpen in Baarderadeel en Hennaarderadeel om in Bolsward hun onderworpenheid aan de stad Groningen te komen betuigen

343 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Gossa, persona, en de meente te Greonterp

360 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en het landschap Westergo door Johannes, persona, en de meente te Tjerkwerd

933.6 Bevelschriften van de gedeputeerde Groninger raadsheren te Bolsward aan de gemeenten te Uitwellingerga en Heeg en enkele personen in Oppenhuizen en IJlst om te Bolsward schatting te komen betalen wegens het niet-meewerken aan het bolwerk te Harlingen

335 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en het landschap Westergo door Tymen, persona, Haya Mertenz en de gemeente te Hieslum

353 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van Westergo door Feyka Seerdsma te Deinum en Wyttya Laesz. te Boksum mede namens de meenten aldaar

367 Akte van aanneming van het verbond van het jaar 1496 tussen de stad Groningen en die van het landschap Westergo door Hessel en Aggo Jongsma

383 Lijst van klachten van de stad Franeker en haar bondgenoten tegen de stad Groningen en haar medestanders

391 Akte waarbij de scheidsrechters in de geschillen tussen de steden Groningen en Franeker met hun bondgenoten aanwijzingen vaststellen voor de bij de beslechting der geschilpunten te volgen procedure

388 Akte van uitspraak van de scheidsrechters in de geschillen tussen de stad Groningen en haar bondgenoten enerzijds en die van Westergo met hun medestanders anderzijds

390 Brief van de stad Franeker aan de scheidsrechters in haar geschillen met de stad Groningen en aan de afgevaardigden van laatstgenoemde te Leeuwarden, houdende verzoek de behandeling van deze geschillen uit te stellen

394 Akte van uitspraak van de scheidsrechters in de geschillen tussen de stad Groningen en haar bondgenoten enerzijds en die van Westergo anderzijds

515 Akten waarbij enige hoofdelingen in Oostergo zich met de stad Groningen verzoenen en toetreden tot verbonden van deze stad met Leeuwarden en anderen in Oostergo

766 Stuk houdende bekentenissen van Kempo Roperda, Gerbrant Mockema en Jemma her Jowsma over hun betrokkenheid bij het voornemen van de graaf van Oost-Friesland om Westerlauwers Friesland met geweld aan zijn zijde te brengen

2 Responses to “Pax Groningana, de kroniek van Sicke Benninghe en de Dokkumer verbonden”

Reageer: Leuk dat je hier aandacht aan besteedt. De eerste van drie artikelen over Noord-Friezen en de Pax Groningana heb ik al een tijdje klaar. De volgende twee moeten nog even wachten omdat ik met ander Friese zaken bezig ben. Maar ik verwacht ze alle drie binnen een jaar toch ook wel ingeleverd te hebben. Hilda Bouta.

hilda bouta

07-11-2015 at 19:35 Beantwoorden
Helaas vind ik “mijn” acte niet terug van Ghield Algera, hij was afgevaardigde van Tietsjerkstradeel, samen met 2 anderen, handelend onder de naam Huijsluyden. Tijdstip ergens tussen 1480 en 1491. Kopie van acte in mijn bezit. Is ook een acte van de zg, Pax Goningana

Anne Hoekstra

03-03-2021 at 20:51 Beantwoorden

Leave a Reply Cancel reply

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.