Friezen op Spitsbergen

Aan het begin van de Gouden Eeuw werd om diverse redenen getracht een doorgang te vinden naar Oost-Azië boven Rusland langs. De route onder Afrika was niet exclusief en vol gevaren en een nieuwe route om de Noord zou ook korter zijn. Volgens cartograaf Plancius zou het ook moeten kunnen. Tussen 1594 en 1596 deed de beroemde Willem Barentsz van Terschelling drie pogingen om de zee boven het Aziatische vasteland te doorkruisen. Telkens werd hij echter gestuit door het pakijs. Barentsz was opperstuurman onder Jacob van Heemskerk en voer op met Jan Cornelisz Rijp. De groep splitste zich op een gegeven moment, waarna de groep van Barentsz op 80 graden NB de koude kusten van Spitsbergen ontdekte en een stuk zuidelijker Bereneiland. Uiteindelijk liepen ze bij Nova Zembla vast in het ijs waarna de bekende overwintering op Nova Zembla in het Behouden Huijs plaatsvond. Barentsz overleefde deze beproefing maar stierf vlak na vertrek (na een barre winter) in de open sloep. Vlak voor vertrek lieten ze een brief (een zogenaamd cedelken) achter in een kruithoorn die aan de schoorsteen hing en nog bewaard is gebleven !

Hoewel de doorgang om de Noord niet gevonden werd kwam wel de Walvisvaart op gang bij de eilanden van Spitsbergen. Vele Hollanders en Friezen waagden de stap en werkten onder barre omstandigheden op zee en bij de traanovens van Smeerenburg. Diverse plekken herinneren nog aan hun aanwezigheid, zoals Ny Friesland en Hindeloopenstraat.

De Dokkumer Louwrens Hacquebord, werkzaam voor het Arctisch Centrum in Groningen, heeft vele expedities naar Spitsbergen ondernomen om daar opgravingen te verrichten. Zie ook het filmpje over een van zijn laatste expedities. Er werden in de loop der jaren o.a. graven gevonden van vele walvisvaarders die ter plekke overleden aan de ontberingen. Hun wollen kleding was vaak nog bewaard gebleven in de droge kou. Recent zijn deze vondsten weer teruggegeven aan Spitsbergen en worden nu tentoongesteld in het Svalbard Museum.

Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid, beweren weerkundigen, is de ijsplaat die de Noordpool bedekt, losgeraakt van het Euraziatisch en Amerikaans continent. Na ruim vierhonderd jaar heeft Petrus Plancius, de sponsor van Willem Barentsz, dankzij de global warming toch gelijk gekregen. Het maakt niet uit of je bij Spitsbergen rechtsaf gaat, of bij Groenland linksaf: je eindigt in de Beringstraat.
De VPRO heeft historische beelden van de Noordpool en Spitsbergen op haar Geschiedenis website.

Enkele interessante publicaties zijn o.a. die van Hessel Gerrits uit 1612: Beschryvinghe van der Samoyeden landt, en Histoire du pays nommé Spitsberghe, ook uitgegeven in de reeks van de Linschoten Vereeniging. Of die van de commandeur Frederik Martens Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, rond 1710.

En natuurlijk van Louwrens Hacquebord Walvisvaart in de Gouden Eeuw. Opgravingen op Spitsbergen. Amsterdam., 1988.

Uw webmaster/redacteur zal de komende weken op bescheiden wijze in de voetsporen van Barentsz treden en met de driemastschoener Oosterschelde een tocht maken rond Spitsbergen om dan via Bereneiland naar het in Noord-Noorwegen gelegen Tromso te varen. U zult het dan ook even zonder weblog-berichten moeten doen. Wel kunt u de tocht bijna van dag tot dag volgen via het online logboek van de Oosterschelde. Ahoy !