Doopsgezinden in Friesland

Van oudsher heeft het doopsgezinde geloof een stevige voet aan de grond gehad in Friesland. Een van de aartsvaders van de doopsgezinden was natuurlijk de Fries Menno Simons, waarvan ook de naam mennisten of mennonieten is afgeleid. Minder bekend is zijn Dokkumer kompaan Nette Lipkes.
In het standaardwerk van Samme Zijlstra over doopsgezinden Om de ware gemeente en de oude gronden, Geschiedenis van de dopersen in de Nederlanden 1531-1675 wordt gemeld dat het hoogtepunt in de eerste helft van de 17e eeuw lag. Nog te bestellen bij Uitgeverij Verloren.

Met name de doopsgezinde Waterlandse voorgangers Hans de Ries (1553-1638) en Leenaert Bouwens (1515-1582) hebben op hun reizen grote aantallen mensen tot het doopsgezinde geloof bekeerd. Er zijn lijsten bewaard gebleven waarop tellingen van honderden door Bouwens gedoopten alleen al in Noordoost Friesland voorkomen (bv. 453 in Dokkum). Er liep een Doopsgezinde connectie door de Nederlanden van pakweg Dordrecht via Amsterdam, Hoorn, Alkmaar, Workum, Sneek, Harlingen, Franeker, Leeuwarden, Dokkum, de Waddeneilanden tot aan Emden in Noord-Duitsland. Het was een kring van intimi die met elkaar trouwden en elkaar op vele vlakken hielpen. Ondanks hun vrome en pacifistische instelling waren de doopsgezinden vaak rijk en hadden beroepen als lakenkoopman, apotheker/kruidenier en reder.

Ook onder kunstenaars en wetenschappers hadden ze goede connecties. Bekend zijn de banden van Rembrandt, Govert Flinck en Vondel met de doopsgezinden en de Friese kunstschilders Lambert Jacobsz(ca.1598-1637) en Wybrand de Geest. En natuurlijk de familie Uylenburgh, van wie Saskia met Rembrandt trouwde, neef Hendrik kunsthandelaar was en Saskia’s vader Rombert als burgemeester van Leeuwarden de laatste was die op 10 juli 1584 Willem van Oranje persoonlijk sprak, vlak voordat hij door Balthasar Gerards werd vermoord. De grote wiskundige Sybrandt Hansz Cardinael uit Harlingen en later Amsterdam was ook doopsgezind.

De kerken van de doopsgezinden werden toepasselijk genoeg Vermaning genoemd. Er zijn nog diverse bewaard gebleven zoals in Dokkum, waar de kerk is samengegaan met de Remonstrantse.

Ik beperk me op deze plaats verder tot het verwijzen naar bronnen die u meer leren over deze bijzondere geloofsgemeenschap in Friesland.

– Geschiedenis der Doopsgezinden in Friesland : van derzelver ontstaan tot dezen tijd, uit oorspronkelijke stukken en echte berigten opgemaakt, 1839, Blaupot ten Cate. Digitale publicatie op http://www.wumkes.nl/index.php?volg=1&id;=57

– Een onderzoek naar doopsgezinden en hun netwerken in Harlingen 1650-1850 door Yme Kuiper en Harm Nijboer: http://www.harlingerrijkdom.nl/

– Een grote familie. Doopsgezinde elites in de Friese Zuidwesthoek 1600-1850. Een boek dat in 2007 werd gepubliceerd door onderzoeker Cor Trompetter.
– Leden van de doopsgezinde gemeenschap Surhuisterveen 1570-1930
– Friese Doopsgezinde Sociëteit in Leeuwarden.
– Doopsgezinde bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam, waar ik diverse malen werd geholpen door de onvolprezen conservator Adriaan Plak. Een mooie prentencollectie en bijna alles wat over doopsgezinden gepubliceerd is, waaronder de Doopsgezinde Bijdragen.
– Het is ook leuk om eens in de Engelstalige Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online te snuffelen. In de USA zijn immers veel mennonieten en afgeleide bewegingen nog zeer actief, zoals de Amish en Brethren. Zoeken op bv. Uylenburgh levert een mooi artikel op.