D.R. Wildeboer
Rond 1850 heerste er in ons land een besmettelijke longziekte onder het rundvee. We kunnen over deze ziekte lezen in de Leeuwarder Courant uit die tijd. Gedeputeerde Staten lieten wekelijks een publicatie plaatsen, waarin het aantal aangegeven ziektegevallen werd vermeld. Verder werd dan meegedeeld in welke gemeenten de ziekte voorkwam en de hoeveelheid runderen, die na toestemming van de eigenaar, waren gedood. In december 1851 waren al bijna 6000 koeien in Friesland op deze manier gedood en begraven. Evenals tegenwoordig was er een vergoedingsregeling van de overheid. Het was destijds de gewoonte dat de kadavers werden begraven in de wegen in en rondom de dorpen. Verder werden de erven van de boerderijen als begraafplaats gebruikt. Het opgraven van de beenderen en het verkopen ervan was echter verboden.
Ook het boek ‘Kroniek van een Friese boer’, dat aantekeningen bevat van Doeke Wygers Hellema te Wirdum, geeft informatie over het verloop van de rundveeziekte en het opgraven van beenderen. Op 24 maart 1842 schreef boer Hellema in zijn dagboek dat men in Engeland de gewoonte had om het bouwland met beenderen te bemesten. Een en ander had ten gevolg dat door ‘gemeene lieden’ in ons land op boerenerven, na toestemming van de boer, beenderen werden opgedolven van daar begraven kadavers. Deze botten waren afkomstig van gedood rundvee, dat in het verleden aan een besmettelijke ziekte had geleden. Via verscheidene handelaren kwamen ze dan uiteindelijk in Engeland terecht. Volgens Hellema was bij een boer in Wirdum voor een waarde van 80 gulden opgegraven. Ondanks het verbod werd hier kennelijk in 1842 niet tegen opgetreden.
Tien jaar later, in 1852, lag dat in Ferwerderadeel en Westdongeradeel heel anders. Ongeveer 140 personen uit Hallum, Ferwerd, Marrum, Blija en Holwerd werden in februari en maart door een veldwachter op de bon geslingerd.
De rechterlijke instanties konden wat sneller uit de voeten dan heden ten dage, want voor 1 april 1852 waren alle overtreders al veroordeeld. De beklaagden verklaarden op de rechtszitting dat ze het hadden gedaan uit armoede. Ze werden allemaal veroordeeld tot twee of vier dagen gevangenisstraf ter zake van:’het opdelven van beenderen of andere dierlijke overblijfselen, mitsgaders het verkopen en verbruiken van de alzo opgedolven voorwerpen’.
Het was de overtreding van een verbod ingesteld bij Koninklijk Besluit van 16 juli 1839. Naast de gevangenisstraf moesten de veroordeelden ook nog de kosten van het proces betalen, welke bedragen varieerden van twee tot acht gulden.
Het valt op dat er veel minderjarigen onder de overtreders waren. Zelfs voor Cornelis Sijtses Zoodsma uit Marrum, nog maar 10 jaar oud, was geen pardon. Evenals de rest moest hij 4 dagen de bak in. De rechtbank oordeelde echter dat de minderjarigen hadden gehandeld met oordeel des onderscheids. Met andere woorden: ze hadden kunnen weten dat het niet mocht. Dit standpunt van de Arrondissementsrechtbank van Leeuwarden in 1852 komt ons anno 1998 wel heel hard en onbarmhartig over.
Inmiddels zijn wij ruim 4 generaties verder in de tijd gekomen. Het is niet onmogelijk dat deze gebeurtenis nog bij overlevering rondom Ferwerd bekend is. Een reactie zou ‘nijsgjirrich’ zijn.
Gestraften kwamen uit de volgende plaatsen: Ferwerd, Birdaard, Blija, Marrum, Holwerd, Genum, Nijkerk (Westernijkerk ?), Wierum, Aalzum, Bergum, Hogebeintum, Waaxens, Visvliet, Leeuwarden, Hallum, en Wanswerd.
Gegevens over Leeftijd in 1852, Geboorteplaats, Woonplaats, aantal dagen straf etc. zijn voor leden van de Vereniging van Archiefonderzoekers te Dokkum op te vragen via email van de redactie.
Niet-leden kunnen een los exemplaar van Sneuper no. 49 bestellen.
Veroordeeld werden de volgende personen: (Met dank aan Han Hietkamp te Drachten, die de vonnissen op het Ryksargyf Fryslan ontdekte. Met zijn toestemming werd van de gegevens voor dit artikele gebruik gemaakt).
Naam André Andries Roelofs André Antje Andries André Harmen Hendriks André Hendrik Andries Beintema Wytske Ates wed. Bekema Lieuwe Sjoerds Boonstra Saakje Cornelis Braaksma Dieuwkje Joppes Brandsma Jenne Oebeles Brons Egbert Hendriks Burmania Klaas Jans Buwalda Willem Pieters Dijk Hendrik Taekes van Dijk Jurjen Joukes van Dijkstra Anne Douwes Dijkstra Jan Reitses Dijkstra Reitse Wijbes Dorhout Antje x B.J. Spoelstra Dorhout- van Dijk wed. Tjitske Dreijer Aris Aris Dreijer Aris Arjens Dreijer Aris Pieters Drost Gerben Jans Engbrinkhof Bokke Martens Feenstra- vd Ploeg Albertje Tj. Fennema Cornelis Pieters Fennema Klaas Heeres Ferwerda Thijs Klazes Folkertsma Harmen Johannes Folkertsma Johannes Eeltjes Folkertsma Klaas Eeltjes Folkertsma-de Jong Wopkje S. Glas Dirk Gribberts Glas Hendrik Jans Glas Jan Jans Glas Jan Jeens Grevenstein - Zuidema Saekje Haan Pieter de Hamstra Anne Geerts Hansma Gosse Johannes Hansma Johannes Dirks Havinga Hendrik Jans Havinga Lyckle Jans Hellinga Feike Annes Hoekstra Andrieske Taekes Hoekstra Harmen Jentjes Hoekstra-Nijp Jantje Christ. Holwerda Eeltje Klazes Jansma Nutterd Jans Jong Jacob Sjoerds de Jong Jan Sjoerds de Jong Sjouke Sjoerds de Jong Ysbrand Sjoerds de Jongsma Hendrik Jans Jonkman Cornelis Nannes Klaverda-Ferwerda Lieuwkje Kamminga Jan Pieters Kamminga Pieter Pieters Kloosterman Hendrik Dirks Knijff Johannes Sijtses Knijff Keimpe Joekes Kooistra Willem Willems Kooistra-Grevenstein Saapkje Krans Froukje Wijtses Lepstra Tjerk Feitses Meij Gerrit Jurjens vd Minnema Einte Jans Minnema-Hoekstra Aaltje P. Nijp Anne Christoffels Nijp Gerrit Doekes Nijp Jacobus Doekes Nijp Jan Doekes Noorderbaan Frans Jans Osinga Jacob Theunis Pasma Andries Jans Ploeg Cornelis vd Ploeg Jan Tjenis vd Ploeg Tjeerd Alderts vd Popma Tjitske Johannes Postma Eibert Eiberts Postma Pieter Pieters Postma Rinse Rinses Postma-Bouma Jantje Sijmens Reitsma Anne Dirks Reitsma Dirk Annes Rekkema Wieger Rijn Antoon Dirks van Rijpstra Jitse Franzens Ruiter Gerrit Harmens de Ruiter Harmen Hendriks de Sloot Dirk Lieuwes Speulstra Jan Lieuwes Staal Anne Jacobs Staal Sipke Annes Steensma (Stienstra) Pieter S. Sterk Cornelis Douwes Talma Johannes Johannes Teitsma Gerben Pieters Teitsma Tjisse Pieters Tepper Hendrik Jans Tijnje Jan Veenstra Tjisse Harings Veldema Hans Franzes Veldema Hendrik Klazes Veldema Jan Lammerts Veldema Wiebe Lammerts Veldema Tiede Franzens Vellinga Anne Klazes Vellinga Folkert Jans Vis Gosse Gerrits Visser Dirk Visser Eeltje Eintes Visser Gosse Gerrits Visser Pieter Benes Vlietstra Hendrik Jelmers Vlietstra Rinskje Jelmers Voersma Hendrik Jinses Vries Dirk Sijmens de Vries Johannes Johannes Vries Sake Sijtses Vries Sjoerdje Jans de Vries Tiete Popes de Vries Ysbrand Wijtses de Vries-Ferwerda Bottje Jans de Wagenaar Hendrik Mients Wal Douwe Tijssen de Wal Renske van der Wiebinga Sipke Everts Wieringa Cornelis Klazes Wierstra Jacob Jacobs Ynia Janke x J.E. Boersma Zeilstra Anne Hendriks Zeilstra Broer Hendriks Zoodsma Cornelis Sijtses Zoodsma Jan Valentijn Zoodsma Sijtse Jacobs Zwart Hiltje Martens Zwart Klaas Ruurds Zwart Pieter Martens